What is the difference between UPI payment
- રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) 1 ડિસેમ્બરથી રિટેલ ડિજીટલ રૂપિયાને પાયલોટ પ્રોજેક્ટ તરીકે લોન્ચ કરવા જઈ રહી છે. ત્યારે જાણો કેવી રીતે અલગ પડે છે UPI પેમેન્ટથી આ ડીઝીટલ કરન્સી.
ભારતમાં હવે લોકો પોકેટ વોલેટમાં (Pocket wallet) નહીં પણ પેમેન્ટ વોલેટમાં પૈસા લઈ જશે અને તે 1 ડિસેમ્બરથી શરૂ થવા જઈ રહ્યું છે. રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) 1 ડિસેમ્બરથી રિટેલ ડિજીટલ રૂપિયાને પાયલોટ પ્રોજેક્ટ તરીકે લોન્ચ કરવા જઈ રહી છે. પાયલોટ પ્રોજેક્ટ (Pilot project) દરમિયાન, રિટેલ ડિજિટલ રૂપિયાના વિતરણ, ઉપયોગ અને તૈયારીની સમગ્ર પ્રક્રિયાનું સંપૂર્ણ પરીક્ષણ કરવામાં આવશે.
CBDC નામ આપવામાં આવ્યું :
રિઝર્વ બેંકની આ ડિજિટલ કરન્સીને સેન્ટ્રલ બેંક ડિજિટલ કરન્સી (CBDC) નામ આપવામાં આવ્યું છે. પરંતુ ડિજિટલ રૂપિયાનું નામ સાંભળતા જ તમારા મનમાં આ પ્રશ્ન જરૂર ઘૂમી રહ્યો હશે કે જો તે હવે શરૂ થઈ રહ્યું છે. તો પછી આપણે Paytm, Google Pay અને Phone Payનું શું કરીશું.
UPI અને ડિજિટલ રૂપિયા વચ્ચેનો તફાવત :
આજના સમયમાં આપણે કોઈપણ દુકાન પર તમામ પ્રકારના ઈ-વોલેટ્સમાંથી UPI નો ઉપયોગ કરીને ચુકવણી કરીએ છીએ. પરંતુ તેને ડિજિટલ કરન્સી કહી શકાય નહીં, કારણ કે UPI દ્વારા ટ્રાન્સફર કરાયેલા નાણાં માત્ર ભૌતિક ચલણ દ્વારા જ ચાલે છે. આનો અર્થ એ છે કે UPI ચુકવણી માટે વપરાતી ચલણ વર્તમાન ભૌતિક ચલણની સમકક્ષ છે. ડિજિટલ રૂપિયો પોતે જ અંતર્ગત ચુકવણી હશે, જેનો ઉપયોગ ચલણને બદલે ડિજિટલ ચૂકવણી માટે કરી શકાય છે.
ટ્રાન્ઝેક્શન રિઝર્વ બેંક કરશે :
રિઝર્વ બેંક દ્વારા જારી કરવામાં આવેલ ઈ-રૂપી ડિજિટલ ટોકન તરીકે કાર્ય કરશે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, CBDC એ RBI દ્વારા જારી કરાયેલ ચલણી નોટોનું ડિજિટલ સ્વરૂપ છે. હવે UPI અને ડિજિટલ રૂપિયા વચ્ચેનો બીજો તફાવત સમજો.
વાસ્તવમાં, UPI ચુકવણી એ બેંક ખાતામાં ડાયરેક્ટ બેંક એકાઉન્ટ છે. રિઝર્વ બેંકે ડિજિટલ રૂપિયા માટે કહ્યું છે કે પાયલોટ પ્રોજેક્ટમાં સામેલ બેંકોના ડિજિટલ વોલેટ દ્વારા તેનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. હવે શું છે કે UPI વિવિધ બેંકો દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે અને આ બેંકો રિઝર્વ બેંકની દેખરેખ હેઠળ કામ કરે છે. પરંતુ તમારા ડિજિટલ રૂપિયાનું સીધું સંચાલન અને દેખરેખ રિઝર્વ બેંક દ્વારા કરવામાં આવશે. બાકીની બેંકો તેના વિતરણમાં સામેલ થશે. એટલે કે વહીવટ આરબીઆઈના હાથમાં રહેશે.
કોણ ચૂકવણી કરી શકે છે :
ડિજિટલ રૂપિયાના વ્યવહારો પર્સન ટુ પર્સન (P2P) અને પર્સન ટુ મર્ચન્ટ (P2M) બંને રીતે કરી શકાય છે. આ સિવાય, જો તમારે વેપારીને ચૂકવણી કરવી હોય, તો તમે તેની પાસે હાજર QR કોડને સ્કેન કરી શકો છો અને ચુકવણી કરી શકો છો. તો ખાલી સમજી લો કે દેશની પોતાની ડીજીટલ કરન્સી શરૂ થવાની છે. કારણ કે આપણી હાલની ઓનલાઈન પેમેન્ટ માત્ર ભૌતિક ચલણ સાથે કામ કરે છે.
Paytm-Google Pay માટે કોઈ મેળ નથી :
સમાચાર અનુસાર નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે ડિજિટલ રૂપિયો Paytm અને Google-Pay જેવા મોબાઈલ વોલેટ સાથે સ્પર્ધા કરી શકે તેમ નથી. ડિજિટલ રૂપિયો એ ચુકવણીની નવી રીત છે. આ અંતર્ગત તમારે એક વખત બેંકમાંથી ડિજિટલ રૂપિયા ખરીદવા પડશે. તે પછી તમે વૉલેટથી વૉલેટમાં ટ્રાન્ઝેક્શન કરી શકશો.
Infibeam Avenues Ltd ના ડિરેક્ટર અને પેમેન્ટ્સ કાઉન્સિલ ઓફ ઈન્ડિયાના ચેરમેન વિશ્વાસ પટેલ કહે છે- ‘તે બ્લોકચેન આધારિત ડિજિટલ ટોકન સ્વરૂપનું ચલણ છે. રિટેલ ડિજિટલ ચલણમાં તમે કોઈપણ બેંકોને સામેલ કર્યા વિના આપવા અને લેવા સક્ષમ હોવા જોઈએ. જેમ તે ભૌતિક ચલણમાં થાય છે. પરંતુ તે UPI થી તદ્દન અલગ છે, જેમાં તમારા બેંક ખાતામાંથી પૈસા ડેબિટ થાય છે. રિટેલ ડિજિટલ રૂપિયો એ રિઝર્વ બેંક દ્વારા કાનૂની ટેન્ડર છે.
ડિજિટલ રૂપિયાના કેટલાક ગેરફાયદા પણ :
રિઝર્વ બેંક (RBI)ની ડિજિટલ કરન્સી ઈ-રૂપીના ગેરફાયદા વિશે વાત કરીએ તો, તેનો એક મોટો ગેરફાયદો એ હોઈ શકે છે કે તે નાણાંની લેવડદેવડ સંબંધિત ગોપનીયતાને લગભગ સમાપ્ત કરી દેશે. સામાન્ય રીતે રોકડમાં ટ્રાન્ઝેક્શન કરવાથી ઓળખ ગુપ્ત રહે છે, પરંતુ સરકાર ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન પર નજર રાખશે.
આ સિવાય ઈ-રૂપિયા પર કોઈ વ્યાજ મળશે નહીં. આરબીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, જો ડિજિટલ રૂપિયા પર વ્યાજ આપવામાં આવે તો તે કરન્સી માર્કેટમાં અસ્થિરતા લાવી શકે છે. તેનું કારણ એ છે કે લોકો તેમના બચત ખાતામાંથી પૈસા ઉપાડશે અને તેને ડિજિટલ કરન્સીમાં કન્વર્ટ કરવાનું શરૂ કરશે.
ઈ-રૂપી :
સીબીડીસી લાવવાનો હેતુ કેન્દ્રીય બેંક દ્વારા જારી કરાયેલ ચલણી નોટોનું ડિજિટલ સ્વરૂપ છે. નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે સામાન્ય બજેટમાં નાણાકીય વર્ષ 2022-23થી બ્લોક ચેઇન આધારિત ડિજિટલ રૂપિયો રજૂ કરવાની જાહેરાત કરી હતી. ભૂતકાળમાં કેન્દ્રીય બેંક દ્વારા એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે ચલણના હાલના સ્વરૂપોને બદલવાને બદલે, RBI ડિજિટલ રૂપિયાનો ઉદ્દેશ્ય ડિજિટલ ચલણને પૂરક બનાવવા અને વપરાશકર્તાઓને ચુકવણી માટે વધારાનો વિકલ્પ આપવાનો છે.
આ પણ વાંચો :-