દેશનાં ઘણાં રાજ્યોમાં ભૂગર્ભ જળનો વધુપડતો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે. ખાસ કરીને પંજાબ, હરિયાણા અને રાજસ્થાનમાં પરિસ્થિતિ ખરાબ છે. આ રાજ્યોમાં ખેતી ખૂબ થાય છે અને તેને કારણે ભૂગર્ભ જળ ઝડપથી ઘટી રહ્યું છે. દેશમાં 87 ટકા ભૂગર્ભ જળનો ઉપયોગ ખેતી માટે થાય છે. આ ઉપરાંત તેનો ઉપયોગ ઘરો અને કારખાનાઓમાં પણ થાય છે, પરંતુ તેનો સૌથી વધુ વપરાશ ખેતીમાં થાય છે.
2024 સુધીમાં દેશમાં દર વર્ષે 446.90 બિલિયન ક્યુબિક મીટર (BCM) ભૂજલ જમીન દ્વારા પુનઃ શોષાઈ જશે. એટલે કે, વરસાદ અને અન્ય કુદરતી પ્રક્રિયાઓ દ્વારા આટલું પાણી જમીનમાં જઈ રહ્યું છે. જેમાંથી 406.19 BCM પાણી ઉપાડી શકાય, પરંતુ આ વર્ષમાં 245.64 BCM પાણી ઉપાડવામાં આવ્યું. અર્થાત, દેશમાં સરેરાશ 60.47% ભૂજલનો ઉપયોગ થઈ રહ્યો છે. જો આ પર નિયંત્રણ ન મૂકવામાં આવે, તો ભવિષ્યમાં ભારે પાણી સંકટ ઊભું થઈ શકે છે.
દેશભરમાં 6746 સ્થળોએ ભૂજલની પરિસ્થિતિનું નિરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું, જેમાંથી 751 સ્થળોએ સ્થિતિ અત્યંત ખરાબ હોવાનું જાણવા મળ્યું. એટલે કે, અહીં જમીનમાં જેવું પાણી ફરીથી શોષાઈ રહ્યું છે, તેનાથી વધુ ઉપાડવામાં આવી રહ્યું છે. પંજાબમાં ભૂજલનો ઉપયોગ ઘણો વધારે છે. 2024માં, પંજાબમાં ભૂજલ ઉપયોગ 156.87% હતો.
હરિયાણામાં ભૂજલનો ઉપયોગ 135.96% છે. હરિયાણાના 143 સ્થળોની તપાસ કરવામાં આવી, જેમાંથી 88 સ્થળોએ ભૂજલનો અત્યંત ઉપયોગ નોંધાયો. અર્થાત, 61.54% જગ્યાઓ પર પરિસ્થિતિ ખરાબ છે.
રાજસ્થાનમાં ભૂજલનો ઉપયોગ 149.86% છે. અહીં 302 સ્થળોની તપાસ કરવામાં આવી, જેમાંથી 214 સ્થળોએ સ્થિતિ ગંભીર છે. પંજાબ, હરિયાણા, દિલ્હી અને ઉત્તર પ્રદેશ જેવા ઉત્તર-પશ્ચિમ રાજ્યોમાં ભૂજલ ભલે પૂરતું હોય, પરંતુ તેનો ઉપયોગ અતિશય રીતે થઈ રહ્યો છે. બીજી તરફ, રાજસ્થાન અને ગુજરાત જેવા પશ્ચિમીય રાજ્યોમાં વરસાદ ઓછો થતો હોવાથી ભૂજલનો સંગ્રહ ઓછો છે. જો નિયંત્રણ ન મૂકવામાં આવે, તો આ રાજ્યોએ આગામી વર્ષોમાં ગંભીર પાણી સંકટનો સામનો કરવો પડી શકે.
