સુરત: બદલાતી જીવનશૈલી અને સ્પર્ધાત્મક શિક્ષણના યુગમાં બાળકોના શારીરિક સ્વાસ્થ્ય પર ગંભીર ખતરો મંડરાઈ રહ્યો છે. ખાસ કરીને નાના બાળકોના ખભા પર લટકતા ભારેભરખમ સ્કૂલબેગ એક ચિંતાનો વિષય બન્યો છે. આ બાબતને અત્યંત ગંભીરતાથી લઈને સુરત જિલ્લા શિક્ષણ અધિકારી (DEO) ની ટીમે હવે મેદાને ઉતરીને શાળાઓમાં આકસ્મિક તપાસ શરૂ કરવાનો નિર્ણય લીધો છે.
રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ (NEP) 2020 અને ગુજરાત સરકારના શિક્ષણ વિભાગની સ્પષ્ટ માર્ગદર્શિકા છે કે, વિદ્યાર્થીના સ્કૂલબેગનું વજન તેના શરીરના કુલ વજનના 10% થી વધુ ન હોવું જોઈએ. ઉદાહરણ તરીકે, જો કોઈ બાળકનું વજન 30 કિલો હોય, તો તેના દફતરનું વજન 3 કિલોથી વધવું જોઈએ નહીં. જોકે, સુરતની મોટાભાગની ખાનગી અને સ્વનિર્ભર શાળાઓમાં આ નિયમ માત્ર કાગળ પર જ રહી ગયો છે.
શા માટે વધી રહ્યો છે દફતરનો બોજ?
તપાસ દરમિયાન એવું બહાર આવ્યું છે કે ઘણી શાળાઓ સરકાર માન્ય પાઠ્યપુસ્તકો ઉપરાંત:
- વધારાની પ્રાઈવેટ પબ્લિકેશનની રેફરન્સ બુક્સ.
- બિનજરૂરી વર્કબુક અને અસાઇનમેન્ટ કોપીઓ.
- દરરોજ તમામ વિષયોની નોટબુક લાવવાનો આગ્રહ.
- ભારે વજન ધરાવતી પાણીની બોટલ અને લંચ બોક્સ.
- આ વધારાના ભારણને કારણે બાળકોનું બાળપણ પુસ્તકોના બોજ નીચે દબાઈ રહ્યું છે.
સ્વાસ્થ્ય પર ગંભીર અસરો
તબીબોના મતે, નાની ઉંમરે સતત ભારે વજન ઊંચકવાથી બાળકોમાં અનેક શારીરિક સમસ્યાઓ ઉદભવે છે:
- પીઠ અને સ્નાયુઓનો દુખાવો: સતત દબાણને કારણે કરોડરજ્જુ પર વિપરીત અસર પડે છે.
- ખભા અને ગરદનની સમસ્યા: ભારે પટ્ટાઓને લીધે ખભા નમી જવા અથવા ગરદનમાં જકડન આવી શકે છે.
- સ્પાઇનલ ડિફોર્મિટી: લાંબા ગાળે કરોડરજ્જુ વાંકી વળી જવી (Scoliosis) જેવી ગંભીર બીમારીઓનો ખતરો રહે છે.
- માનસિક થાક: શારીરિક થાકને કારણે બાળકની ભણવામાં એકાગ્રતા ઘટે છે.
DEO ની તપાસના મુખ્ય મુદ્દાઓ
જિલ્લા શિક્ષણ અધિકારીએ બનાવેલી ખાસ ટીમો શાળાઓમાં જઈને નીચે મુજબની કાર્યવાહી કરશે:
- વજનની ચકાસણી: રેન્ડમલી વિદ્યાર્થીઓના બેગનું વજન કાંટા પર માપવામાં આવશે.
- પુસ્તકોની યાદી: શાળાએ સૂચવેલા પુસ્તકો અને ખરેખર બેગમાં રહેલા પુસ્તકોની સરખામણી કરવામાં આવશે.
- ટાઈમ ટેબલની સમીક્ષા: શું શાળા ટાઈમ ટેબલ મુજબ પુસ્તકો મંગાવે છે કે કેમ, તેની તપાસ થશે.
- શાળાઓને નોટિસ: નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરતી શાળાઓ સામે કડક દંડનીય કાર્યવાહી અથવા માન્યતા રદ કરવા સુધીના પગલાં લેવાની તૈયારી દર્શાવવામાં આવી છે.
વાલીઓ અને શાળા વ્યવસ્થાપન માટે સૂચન
શિક્ષણ વિભાગે શાળાઓને સૂચન કર્યું છે કે તેઓ સ્કૂલમાં જ લોકરની સુવિધા ઉભી કરે અથવા બાળકોને માત્ર જરૂરી સાહિત્ય જ લાવવા માટે જણાવે. વાલીઓએ પણ જાગૃત બનીને રોજ બાળકના બેગની તપાસ કરવી જોઈએ કે તેમાં કોઈ બિનજરૂરી વસ્તુઓ તો નથી ને?
સુરત DEO ની આ પહેલ જો સફળ રહેશે તો આવનારા સમયમાં બાળકો ‘બોજ વગરના ભણતર’ ના સાચા અર્થને માણી શકશે. શિક્ષણ એ જ્ઞાન મેળવવાનું સાધન છે, નહીં કે શારીરિક યાતનાનું કારણ.
